ประวัติความเป็นมา

เขาใหญ่เป็นชื่อเรียกเทือกเขาสูงใหญ่ที่ทอดตัวยาวกั้นระหว่างภาคกลางและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ในอดีตเขาใหญ่เป็นเทือกเขาดงพญาเย็นที่น่าสะพรึงกลัว เต็มไปด้วยภัยอันตราย ยากที่จะเดินทางผ่านไปได้โดยปลอดภัย ในครั้งที่บริเวณเมืองนครนายกเต็มไปด้วยป่าไม้ พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นที่อาศัยของสัตว์ป่า ไม่มีผู้ใดอยากจะไปทำมาหากินเพราะความทุรกันดาร และอันตรายจากไข้ป่าและสัตว์ป่า

ในขณะที่ดงพญาเย็นกำลังถูกบุกรุกแผ้วถางทำลายบนป่าเขาใหญ่ ได้มีราษฎรจากบ้านท่าด่านและบ้านท่าชัย จังหวัดนครนายก พากันอพยพตั้งถิ่นฐานบ้านเรือนบนป่าเขาใหญ่ เพื่อล่าสัตว์และเก็บหาของป่าขายเป็นอาชีพหลัก มีการแผ้วถางป่าเพื่อปลูกข้าวและพริกเพื่อใช้เป็นอาหารในครัวเรือน ต่อมาเมื่อมีจำนวนประชากรเพิ่มมากขึ้น รัฐบาลได้ยกฐานะของหมู่บ้านขึ้นเป็นตำบลเขาใหญ่ ตั้งอยู่ในเขตท้องที่อำเภอปากพลี จังหวัดนครนายก โดยมีกำนันเป็นผู้ปกครอง สำหรับการถางป่าทำไร่ในขณะนั้นได้ทำต่อเนื่องเป็นระยะเวลานาน จนทำให้สภาพป่าได้ถูกทำลาย กลายเป็นทุ่งหญ้าคา มีเนื้อที่กว้างขวาง

ต่อมาปรากฏว่าหมู่บ้านตำบลเขาใหญ่เป็นที่หลบซ่อนของโจรผู้ร้าย และผู้ต้องหาที่หลบหนีคดีอาญา เพราะเหตุว่าการคมนาคมจากจังหวัดนครนายกไปยังหมู่บ้านนี้เป็นไปอย่างลำบาก ต้องเดินเท้าขึ้นเขาเป็นเวลาเต็มวัน ด้วยความห่างไกลจากเจ้าหน้าที่ฝ่ายปกครอง ทางราชการในขณะนั้นจึงมีคำสั่งให้ยุบตำบลเขาใหญ่ เมื่อปี พ.ศ. 2475 และอพยพราษฎรทั้งหมดไปอยู่ในที่ราบท้องที่จังหวัดปราจีนบุรีและจังหวัดนครนายก ดังนั้นสภาพหมู่บ้านและที่ทำกินบนเขาใหญ่ จึงแปรสภาพไปเป็นทุ่งหญ้าคาดังปรากฏให้เห็นทั่วไปตามสองข้างทางถนนธนะรัชต์บนอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ได้แก่ ทุ่งหญ้าหนองผักชี เขาแหลม บึงไผ่ คลองอีเฒ่า และหนองขิง

ปี พ.ศ. 2502 จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ นายกรัฐมนตรีในขณะนั้น สั่งการให้กระทรวงเกษตรและสหกรณ์และกระทรวงมหาดไทยร่วมมือประสานงาน เพื่อจัดตั้งระบบอุทยานแห่งชาติขึ้นในประเทศไทย โดยมี Dr. G.C Ruhle ผู้เชี่ยวชาญด้านอุทยานแห่งชาติของสหภาพสากลว่าด้วยการอนุรักษ์ธรรมชาติและทรัพยากรธรรมชาติ (IUCN) เสนอต่อรัฐบาลไทยให้จัดตั้งอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ โดยได้รับประกาศเป็นอุทยานแห่งชาติแห่งแรกของประเทศไทย เมื่อวันที่ 18 กันยายน พ.ศ. 2505